Abilidade 4 iha orsamentu ni'an ne'ebé mak ita presiza iha bainhira idade 20 ba leten

 

Abilidade 4 iha orsamentu ni’an ne’ebé mak ita presiza iha bainhira idade 20 ba leten

Idade 20 ba leten ne’e hanesan idade ne’ebé mak produtivu los ba ita atu aprende. Atu aprende la’os de’it kona-ba edukasaun formal no abilidade servisu ni’an de’it, maibé ita mos presiza abilidade balun kona-ba osan ni’an. Oinsa atu buka osan, jere osan no halo planu ne’ebé di’ak kona-ba osan nian. Entaun atu iha konesimentu no planu di’ak kona-ba osan ita presiza iha abilidade ha’at ne’ebe sei tulun ita atu jere ita nia osan no aumenta ita nia osan barak liu tan.Abillidade foku  ba objetivu

1.   Abillidade foku  ba objetivu

Ba dahuluk ita presiza iha abilidade ne’ebé mak foku ba ita nia objetivu finanseiru, husi objetivu sira ne’e mak ita hahu determina ita nia objetivu orsamentu ba iha kurtu prazu ka tempu badak ni’an. Iha kurtu prazu ne’e mak hanesan ita presiza determina osan ne’ebé ita iha ka simu ne’e, iha fulan ida nia laran atu utiliza ba saida-saida no ida ne’e atu uza de’it ba liabilidade ka uza mos ba investimentu ruma. Se ita hatene ona tempu badak nia laran ita presiza gasta osan ba saida no klaru katak ita mos hatene ona atu gasta ho montante hira, no gasta ida bele hatama fali income ka osan balun mai ita ka lae iha tempu badak ni’an ne’e. Se bainhira ita hatene ona objetivu orsamentu ba kurtu prazu, ita mos tenki hatene ita nia objetivu orsamentu ba iha longu prazu ni’an. Ita presiza hatene objetivu orsamentu ba iha longu prazu ni’an atu nune’e ita bele iha planu klaru kona-ba saida de’it mak ita tenki halo kona-ba ita nia osan ne’e iha futuru. Ezemplu ita nia planu longu prazu kona-ba ita nia osan mak ita tenki rai osan balun agora atu ita bele loke negosiu kona-ba kafetaria iha tinan 4 mai tan, atu nune’e kafetaria ne’e bele tulun ita hodi aumenta ita nia income, ida ne’e hanesan ita nia objevu ba longu prazu ni’an husi orsamentu. Husi ita nia objetivu ba orasamentu iha kurtu prazu no longu prazu ne’e mak sei tulun ita atu jere didi’ak ita nia osan tamba iha ona ojetivu ne’ebé klaru kona-ba orasamentu.

2.   Abilidade hodi jere osan

Se ita determina ona objetivu ne’ebé klaru kona-ba orsamentu, ita mos tenki iha abilidade hodi jere ita nia osan liu husi halo budget ne’ebé mak apropriadu ba ita nia tarjetu sira iha kurtu prazu no longu prazu ni’an, keta haluha mos atu hakerek hela de’it ita nia cashflow ka osan tama no osan sai ni’an, hodi ita bele hatene ita nia kondisaun finanseiru ni’an. Osan tama mak hanesan, osan ne’ebé mai husi ita nia income sira, bele mos salariu, osan negosiu ka ita nia instrumentu no propriedade balun ne’ebé bele produz osan ka hatama income mai ita iha kada loron no fulan. Husi ita hatene ona montante husi income ne’ebé mak tama mai ita entaun ita mos presiza hare ba ita nia hakerek sira kona-ba osan sai ni’an entaun ita bele hare entre osan sai ho tama ne’ebé mak ho montante barak liu atu  nune’e ita bele jere didi’ak ita nia osan sira, hodi nune’e ita nia osan sai labele barak liu ita nia osan tama. No ita nia osan sira mos ita bele jere hodi aloka ba nesesidade importante sira no investimentu balun atu bele aumenta tan income no bele kria income pasivu ne’ebé barak liu tan iha futuru.

3.   Abilidade antisipada

Ita mos presiza iha abilidade ida atu ansipada kona-ba osan ni’an, dalabarak ita iha planu no objetivu ne’ebé mak klaru ona kona-ba ita nia osan sira, maibé dalaruma iha akontesimentu emerjensia balun ne’ebé mak ita la espera hodi ita tenki gastus osan ne’ebé ita planeia tia ona ba situasaun emerjensia sira ne’e. Situasaun ne’ebé ita la espekta ne’e mak dalaruma hanesan lia mate, moras ruma ne’ebé mak presiza urjenti atu ba rai liur, bele mos dezastre balun ne’ebé mak ita rasik la iha planu atu prepara fundu orsamentu ba situasaun ida hanesan ne’e. Entaun ita presiza iha abilidade antisipada ida ne’ebé mak ita presiza prepara fundu orsamentu ketak ida ba iha fundu emerjensia ni’an, ne’ebé mak ita so bele utiliza de’it ba iha situasaun emerjensia ne’ebé sem planeadu akontese ba ita. Se ita iha ona fundu emerjensia ni’an ne’ebé mak ita antisipa ona ita nia objetivu orsamentu sira sei la falla tamba ita antisipa ona antes ne’e. Entaun di’ak tebes atu iha ablidade antisipa ba ita nia orsamentu iha idade 20 ba leten atu nune’e ita bele preparadu iha finanseiru ni’an.

4.   Abilidade tahan an

Abilidade importante ida ne’ebé mak ita presiza tebes iha ita nia moris mak abilidade atu tahan an hodi la kompras hela de’it. Ita presiza los atu tahan ita nia an husi kompras konsumitivu sira, tamba se ita la iha abilidade atu tahan an mak bainhira ita iha osan ita nia hanoin mak atu kompras hela de’it. Dalabarak susar atu ema tahan nia an ba sasan sira ne’ebé mak konsumitivu sira mak hanesan hahan sira, bakso, roupa foun, obralan, bebidas midar no sasan ladun presiza sira maibé tamba de’it ita gosta no ita la iha abilidade atu tahan an entaun ita mos sosa de’it maske ita la presiza. Ita nia ablidade tahan an ne’e bele mos utiliza atu bele tahan an husi deve konsumitiva sira, deve konsumitiva mak hanesan ita kreditu atu sosa motor no kareta ba uza. Ida ne’e konsidera hanesan konsumitiva, tamba kareta no motor ne’ebé mak ita kreditu ba sosa sei la hatama osan mai ita, maibé so aumenta deve mai ita. Tamba kada fulan ita presiza selu kreditu sira no bainhira transporte sira ne’ebé mak ita sosa mos, sei gasta tan ita nia osan liu husi, ita presiza ense gazolina no ita mos presiza lori ba mekanika sira, halo service no hadi’a bainhira transporte sira ne’e at. Entaun ida halo ita gasta barak liu tan, se ita konsege tama iha sirkulu ida ne’e di’ak liu agora ita hahu foku atu bele sai husi sirkulu ida ne’e, liu husi esforsu an hodi bele selu deve sira ne’e to’o hotu, no mos tahan ita nia an atu lalika kompras demais iha konsumitivu ni’an.

Se ita iha ona abalidade ha’at ne’e iha idade 20 ba leten, bele tulun ona ita atu kria espasu nene’ik hodi bele atinji independente finanseiru iha ita nia moris. Tamba se ita bele atinji ona independente finanseiru ita la dun preokupadu atu menus osan iha tempu balun.